میرزای شیرازی
|
میرزای شیرازی |
|
|
|
|
|
نام کامل |
سید محمدحسن حسینی شیرازی |
|
اطلاعات علمی |
|
|
تاریخ تولد |
|
|
زادگاه |
محله درب شاهزاده شیراز |
|
محل تحصیل |
|
|
محل زندگی |
|
|
محل مرگ |
|
|
مدفن |
صحن حرم مطهر حضرت علی (ع) |
|
استادان |
محمدتقی اصفهانی |
|
شاگردان |
میرزا محمدتقی شیرازی |
|
فعالیت‌های |
تربیت و تعلیم فقها |
|
فعالیت‌های |
تربیت و تعلیم فقها |
سید محمدحسن حسینی شیرازی (۴ اردیبهشت ۱۱۹۴ شیراز،محله درب شاهزاده - ۱۵ بهمن ۱۲۷۳ سامرا) مشهور به «میرزای شیرازی» و میرزای مجدد، مرجع تقلید شیعه ایرانی (مرجعیت عام شیعیان در سال ۱۲۴۳) و صاحب حکم تحریم تنباکو بود.[۱]
پس از فوت مرجع عام شیعه مرتضی انصاری شوشتری در سال ۱۲۴۳ مرجعیت عام شیعه به او منتقل شد و نزدیک به ۳۰ سال در این مقام به رفع مشکلات مردم و اداره حوزه‌های علمیه مشغول بود. سید محمدحسن حسینی شیرازی مرجع عام شیعه در سن ۸۲ سالگی در سامرا در اثر مسمومیت درگذشت.[نیازمند منبع] آرامگاه او در یکی از حجرات صحن حرم مطهر حضرت علی (ع) در نجف اشرف قرار دارد.
محتویات
- ۱ سال‌های آغازین
- ۲ مرجعیت
- ۳ سفر حج
- ۴ فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
- ۵ درگذشت
- ۶ در نگاه دیگران
- ۷ تالیفات
- ۸ شاگردان
- ۹ پانویس
- ۱۰ جستارهای وابسته
- ۱۱ منابع
سال‌های آغازین
تولد
او ۱۵ جمادی‌الاول۱۲۳۰ در محله «درب شاهزاده» شیراز متولد. پدرش میرزا محمود شیرازی خطاطی برجسته بود و در نوشتن نستعلیق مهارت داشت. میرزا حسن در دوران طفولیت پدرش را از دست داد و سرپرستی او و برادرش اسدالله، به عهده دائیش میرزا سید حسین موسوی افتاد.[۲][۳]
تحصیلات اولیه
میرزا حسن از سن چهارسالگی زیر نظر استادی که دائیش میرزا سید حسین، برای تعلیم او فراخوانده بود، مشغول یادگیری کتابت شد. بعد از یادگیری قرائت و کتابت فارسی، از تاریخ ۱۲۳۶ قمری به آموختن زبان عربی پرداخت و در سن هشت سالگی تحصیل مقدمات را به پایان رساند.[۳]
از آنجا که میرزا سید حسین می‌خواست خواهرزاده‌اش در آینده به وعظ و خطابت بپردازد، او را به میرزا ابراهیم، نام‌آورترین خطیب شیراز سپرد. زیرنظر این استاد میرزا حسن مامور تا روزی یک صفحه از ابواب‌الجنان قزوینی را از روی کتاب حفظ کند و فردا در مسجد وکیل برای مردم بخواند. میرزا حسن هرصفحه را با دوبار خواندن به حافظه می‌سپرد.[۳]
او سپس به فراگرفتن فقه و اصول مشغول شد و در دوازده سالگی پای درس شیخ محمدتقی، بزرگترین مدرس شرح لمعه در شیراز نشست. وی تا ۱۸سالگی در درس‌های شیخ محمدتقی شرکت می‌کرد، تا آنکه به توصیه استادش برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت.[۳]
تحصیل در اصفهان
میرزا حسن به نوشته خود در تاریخ ۱۷ صفر ۱۲۴۸ قمری (۱۲۰۵) ه.ش وارد اصفهان شد. سپس در مدرسه صدر حجره‌ای گرفت [۳] و به حلقه درس محمدتقی رازی پیوست.[۴] اما در ابتدا به دلیل کثرث شاگردان، امکان صحبت با استاد و پرسیدن سوالات برای او فراهم نمی‌شد. به همین دلیل به همراه چندتن از طلاب علاقه‌مند از استاد خواهش کردند که وقت معینی برای پرسش سوالات در اختیار آنان گذاشته شود. شیخ رازی از این پیشنهاد استقبال کرد و به دنبال آن در کنار جلسه عمومی درس، چندین جلسه خصوصی با حضور میرزا حسن و دوستانش برگزار شد که تا زمان فوت شیخ ادامه داشت.[۳]
او پس از درگذشت محمدتقی رازی، در درس سید حسن بیدآبادی، معروف به مدرس، حاضر شد و پیش از آغاز بیست سالگی از وی اجازه اجتهاد گرفت. او ده سال در اصفهان اقامت داشت و علاوه بر بیدآبادی از محضر محمدابراهیم کلباسی نیز استفاده کرد.[۳]
در نجف
میرزا حسن در سال ۱۲۵۹ قمری (۱۲۲۱ ه.ش) به کربلا رفت. سپس راه نجف را در پیش گرفت و در حوزه درس اساتیدی چون محمد حسن نجفی، حسن کاشف‌الغطا (پسر شیخ جعفر کاشف‌الغطا) و سید ابراهیم قزوینی شرکت جست. با فوت نجفی، او که هنوز خود را نیازمند تحقیق و مطالعه بیشتر روی مسائل فقه و اصول می‌دید، قصد بازگشت به شیراز را داشت. ولی پیش از عظیمت به پیشنهاد یکی از دوستانش در مجلس درس شیخ انصاری حضور یافت و با مشاهده احاطه علمی انصاری، شرکت در این جلسات را ادامه داد و در نجف ماندگار شد.[۳] معروف است که انصاری بارها می‌گفت من درسم را برای سه نفر می گویم:«محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب‌الله رشتی و حسن نجم‌آبادی»[۵] او در درس شیخ انصاری کم سخن می‌گفت و معروف است که هنگام سخن گفتن صدایش به قدری آرام بود که شیخ برای شنیدن آن ناچار به سمت او خم می‌شد و شاگردان را امر به سکوت کرده و می‌گفت:«جناب میرزا سخن می‌گوید.»[۳]
مرجعیت
مقلدین انصاری پس از فوت او در سال ۱۲۸۱ قمری، به شاگردان متعددش رجوع می‌کردند. به این دلیل شاگردان برجسته وی، از جمله میرزا حسن آشتیانی، حسن نجم‌آبادی و میرزا عبدالرحیم نهاوندی و میرزا حبیب‌الله رشتی برای معرفی یکی از شاگردان انصاری به عنوان مرجع تقلید، شورایی تشکیل دادند و به پیشنهاد میرزای آشتیانی همگی برصلاحیت میرزا محمدحسن شیرازی صحه نهادند.[۳]
سفر حج
میرزا حسن در سال ۱۲۸۷ قمری برای انجام اعمال حج به مکه رفت. در این سفر شریف مکه به دیدار میرزا آمد و او را به خانه خود برد. میرزا حسن در این سفر قصد اقامت دائمی در مدینه داشت و زمانی که این امر ممکن نشد تصمیم به مجاورت در مشهد گرفت. اما در نهایت به سامرا رفت و تا پایان عمر در آن شهر سکونت داشت.[۳]
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
- یکی از مهم‌ترین حوادثی که در ایام زعامت او رخ داد، نهضت تحریم تنباکو بود.پس از اعطای امتیاز انحصار توتون و تنباکو به کمپانی رژی در چهار شهر ایران، مردم به پیشتازی چهار نفر از شاگردان میرزای شیرازی دست به اعتراضات گسترده ای زدند. در تهران شیخ فضل الله نوری، در اصفهان آقانجفی اصفهانی، در شیراز سید علی‌اکبر فال اسیری و در تبریز میرزا جواد مجتهد تبریزی از رهبران این جریان بودند.[۶] حکم تاریخی او در معاهده انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه چنان مردم را به صحنه کشاند که شاه قاجار، مجبور به فسخ قرارداد تنباکو گردید.[۷] با صدور این حکم، مردم مبارزه سیاسی علیه قرارداد استعماری مذکور را یک وظیفۀ شرعی دانسته و به مخالفت شدید پرداختند. به‌طوری که ناصرالدین شاه مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد ننگین را فسخ کند.[۸] سرنجام حکم تاریخی تحریم از سوی میرزای شیرازی از سامرا صادر شد. متن حکم بدین شرح است:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم الیوم استعمال تنباکو و توتون بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان علیه‌السلام است. حرره الاقل محمدحسن الحسینی.»[۹][۱۰]
سید روح‌الله خمینی از این اقدام این‌گونه تعبیر کرده‌است:
«همان نصف سطر میرزای شیرازی رضوان الله تعالی علیه، مملکت ما را از توی حلقوم خارجی ها بیرون کشید».[۱۱]
- دفاع از شیعیان مظلوم افغانستان در سال ۱۳۰۹ هجری قمری[۱۲]
- ایجاد وحدت تشیع در سال ۱۳۱۱ قمری[۱۳]
- تربیت و اعزام مبلغان ویژه برای مناطق حساس و زیر سلطه نظیر هند , کشمیر , افغانستان , قفقاز , ... و عراق
- جلوگیری از تجاوز به حقوق مسلمان
- جلوگیری از خرید زمین های شهر طوس توسط سر سپردگان
- فرستادن نماینده خود به مناطق حساس ایران همانند شهید سید مصطفی موسوی
- حامی ،مدافع و راهنمای استاد استناد علامه حسین محدث نوری بنیانگذار عقل گرایی شیعه در فرهنگ اسلامی ایران
- اموزش نسل بنیانگذاران و رهبران "مشروطه مشروعه" شیخ شهید فضل‌الله نوری ,آقا نجفی اصفهانی, ...
- استاد اصلی استادنی همانند عبدالکریم حائری یزدی (بنیانگذار حوزهٔ علمیهٔ قم) و میرزا جواد ملکی تبریزی که دو نسل از رهبران انقلاپ اسلامی ایران را آموزش دادند.
درگذشت
میرزای شیرازی در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۲۷۳ برابر با ۸ شعبان ۱۳۱۲ در سن ۸۲ سالگی در سامرا درگذشت و در یکی از حجرات صحن حرم مطهر حضرت علی (ع) دفن شد.
در نگاه دیگران
سید محسن امین از علما و فقهای شیعه در کتاب اعیان الشیعه می نویسد:[۱۴] او یکی از بزرگان و مشاهیر مدرسین در علم اصول و مربی علما بود. از حوزه ی درس ایشان اکثر فقهای عصر که شاگرد او بودند، فارغ التحصیل شدند. علاوه بر این، ایشان از علمای مجدد اسلام به حساب می آید. وی از نبوغ سیاسی ویژه ای برخوردار بود. علامه سید حسن صدر که خود یکی از مجتهدین بزرگ کاظمین و از شاگردان بزرگ میرزا بوده است در کتاب خود «تکملة امل الآمل» در باره ی سید حسن شیرازی می نویشد: او مجدد احکام (اسلامی) بود و تدبیر و اندیشه ی سیاسی او سیاستمداران را متحیر می کرد و علما و سلاطین در امور سیاسی به او رجوع می کردند.»
سید روح‌الله خمینی در مورد میرزای شیرازی مینویسد: «نصف سطر میرزای شیرازی رضوان الله تعالی علیه، مملکت ما را از توی حلقوم خارجی ها بیرون کشید».[۱۵]
تالیفات
بر خلاف نظر شریف استاد مطهری، میرزا، نوشته ها و تحریراتی در فقه و اصول داشته، ولی به دلیل اینکه خود آنها را ناچیز می دانسته حاضر به انتشارشان درمیان مردم نبوده است با این حال بعضی از آنها مشاهده شده است سید محمد تقی اصفهانی، یکی از شاگردان میرزا نقل می کند که میرزا در هنگام درس اشاره داشت که این مطلب را در رساله طهارت و صلوة به طور مفصل آورده ام هم ایـشـان مـی گفت که حاج میرزا اسماعیل شیرازی پسر عموی میرزا، نسخه ای از رساله اجتماع الامر والنهی بـه خـط خـود میرزا در اخـتـیـار دارد سید محمد تقی باز یادآوری می کند کـه یـادداشـتـهـایـی را کـه دیـده است، در آن سؤالات میرزا و جوابهای شیخ انصاری بوده، ونیز حـاشیه ای را که بر نجاة العباد و دیگر رساله ها زده است، همگی را مشاهده کرده است تالیفات وی عبارتند از:
- فارس نامه ناصری
- کلمه الامام الحسن
رساله فقهی :
- کتاب الطهاره تا مبحث وضو
- کتاب الصلوه تا بحث
- رساله ای در رضای ( اعیان الشیعه ج 5.308)
- رساله ای در مشتق.
- کتاب المکاسب تا پایان معاملات
- حاشیه بر نجاه العباد
- تعلیقه بر کتاب معاملات وحید بهبهانی
- تعلیقه بر کتاب شرح لمعه
رساله های اصول :
- رساله ای دراجتماع امر و نهی
- تقریرات درس اصول شیخ مرتضی انصاری . دوره کامل
- تعلیقات بر فرائدالاصول تالیف شیخ مرتضی انصاری