محيط زيست در قرآن
1390/03/19
شيرين علوي
بررسي ديدگاه زيست محيطي اسلام، بيانگر آن است که آموزه هاي ديني، ضمن پرهيز دادن از اسراف، تاکيد در بهره برداري بهينه از منابع، گسترش منابع طبيعي تجديد پذير، ايجاد انگيزه هاي دروني جهت گسترش عوامل زيست محيطي و رعايت بهداشت محيط مورد تاکيد است
اسلام با وجود طرح آدمي به مثابه جانشين خدا در روي زمين، تمام هستي را زنده و داراي شعور مي داند و بر خلاف بسياري از ديدگاه هاي غيور ديني که رشد و شکوفايي آدمي را تنها در گرو برخورد متعدد و مسئول وي در برابر انسان هاي ديگر مي دانند، رشد او را همزمان با اداي حقوق انسان هاي ديگر، در گرو اداي حقوق حيوانات و ساير عناصر محيط زيست مي بيند.
اسلام ضوابط اخلاقي و حقوقي متعددي را براي حيوانات و گياهان مطرح کرده است که اين ضوابط را مي توان با توجه به مسئله بحران محيط زيست مورد توجه قرار داد. قرآن در آيه 205 سوره بقره، از کساني که دست به انهدام کشت و نسل حيوانات و گياهان مي زنند، به عنوان مفسدان في الارض ياد کرده است.
دستورهاي اسلام و توصيه هاي حضرت رسول اکرم (ص)، مسلمانان را بر آن مي دارد تا با تقدس و احترام به طبيعت و عوامل زيست محيطي نگريسته، با رعايت حقوق آنها، در عمل رشد و تعالي خويش را رقم بزنند.
از سوي ديگر، بسياري از آيات قرآن وقتي که درباره آب، خاک، باد و ديگر عوامل زيست محيطي بحث مي کنند، ضمن بيان منافع مادي اين عوامل، از آنها به مثابه آيه اي که آدمي را از فيزيک به سمت متافيزيک سوق مي دهد، ياد کرده اند. به شکل مشابهي، رسول اکرم (ص) تلاش داشتند تا مسلمانان را از طبيعت به سمت خالق آن سوق دهند
.
در اين زمينه احاديث و روايات زيادي از پيامبر (ص) وجود دارد. ايشان فرموده اند: کسي که نخلي را بکارد، چاهي حفر کند و آبي را جاري سازد، داراي صدقه جاريه است. توجه پيامبر اکرم (ص) به حقوق حيوانات تا جايي بود که با ديدن شتر پاي بسته که بار بر دوشش بود فرمود: به صاحب اين شتر بگوييد که خودش را براي شکايت شترش در روز قيامت، حاضر کند.
در کنار حقوقي که همواره با عناوين حق الله، حق النفس و حق الناس در ادبيات ديني مطرح بوده است، نشان مي دهد که خداوند براي تمامي مسائل و موجوداتي که خلق کرده است حق و حقوقي را مشخص نموده است لذا انسان در قبال محيط زيست و محيط زندگي خود مسئوليت دارد.
خداوند در بسياري از آيات قرآن بر طبيعت و جهان آفرينش تاکيد داشته و مراحل خلقت زمين و آسمان را بيان داشته و انسان ها را به تفکر در دستگاه آفرينش و جهان هستي دعوت نموده است. در بسياري از آيات قرآن خداوند به پديده هاي زمين و آسمان قسم خورده و اين نشان از تقدس اين پديده ها در نزد خداوند دارد. لذا انسان ها بايد با حفظ کردن زمين و محيط زيست سعي در نگهداري و حفظ آن بنمايند.
خداوند در قرآن از انسان ها خواسته که اداي امانت و تکليف نموده و روزگاري امانت الهي را پس خواهند داد. بي شک يکي از اين امانات الهي، طبيعت و محيط زيست انسان ها خواهد بود
.
لذا مسلمانان موظف به اداي امانت هستند و اين امانت مي تواند شامل عوامل و ذخاير محيط زيستي باشد و يک نسل نبايد به تنهايي و بدون توجه به نسل هاي ديگر، به تنهايي به مصرف ذخاير و منابع مزبور بپردازد. مفهوم اخير نيز که به عدالت بين نسلي اشاره دارد، مي تواند در کنار مفاهيم ديگر قرآني مطرح شود.
آسيب زدن به محيط زيست از منظر اسلام عملي نکوهيده و مطرود است. شدت کراهت آسيب زدن به محيط زيست در حدي است که پيامبراکرم (ص) قطع يک درخت را هم عرض قتل نفس مي ديدند